زنجیره تامین معکوس چیست

زنجیره تامین معکوس چه مزایایی برای سازمان دارد؟ تولید کنندگان، تامین کنندگان و مصرف کنندگان نهایی از طریق شبکه‌­ای فعال با یکدیگر در ارتباط هستند، این شبکه که از سفارش کالا تا تولید و توزیع آن را شامل می­‌شود، به عنوان زنجیره تامین شناخته شده است.

در مقاله پیش رو برای آشنایی بیشتر با موضوع نرم افزار حسابداری زنجیره معکوس قصد داریم به یکسری مفاهیم و توضیحات مختصر اشاره کنیم تا متوجه شوید برای عملکرد بهتر سازمانتان باید چه اقداماتی را در اولویت قرار دهید و با چه استراتژی‌هایی پیش بروید تا موفق شوید.

زنجیره تامین معکوس چیست؟

در تجارت، زنجیره تامین به معنای سیستمی است که با هدف ارائه کالا به مصرف کننده نهایی فعالیت می­‌کند. این سیستم شامل تولید کنندگان، تامین کنندگان و مصرف کنندگان نهایی است، اما زنجیره تامین خود به زنجیره تامین رو به جلو یا مستقیم، زنجیره معکوس و زنجیره تامین حلقه بسته تقسیم می­‌شود.

به مجموعه‌­ای از فعالیت­‌ها که محصولات کارکرده را از مصرف کنندگان نهایی دریافت می‌­کنند و با هدف بازیابی ارزش محصول و استفاده مجدد از آن و یا حذف و امحا کالا به تولید کننده و یا امحا کننده تحویل داده می­‌شود، زنجیره معکوس می­‌گویند.

آشنایی با مفهوم و تعاریف زنجیره تامین و لجستیک

زنجیره تامین معکوس شامل چه بخش هایی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود؟

در سالیان اخیر شرکت­‌ها و سازمان­‌ها در راستای اجرای برنامه زنجیره تامین هزینه‌­های زیادی صرف کرده­‌اند، اما باید آن­‌ها توجه داشته باشند که با توجه به اهمیت بازیابی محصولات قابل بازیافت و به علت شرایط زیست محیطی توجه به زنجیره تامین معکوس و هزینه برای این زنجیره نیز امری ضروری خواهد بود.

زنجیره معکوس مانند مباحث آموزش حسابداری، دارای بخش‌های مختلفی می‌باشد که باید همچون آشنایی با حسابداری، با بخش‌های زنجیره معکس تامین نیز آشنا شویم تا در هنگام اجراسازی آن به مشکل نخوریم. بخش‌­های مختلف زنجیره معکوس در یک تقسیم بندی کلی به شرح تصویر زیر می‌باشد.

بخش‌های مهم و اصلی زنجیره معکوس تامین

خدمات به مشتریان

همانطور که ارائه خدمات به مشتریان یکی از بخش‌­های اصلی مدیریت زنجیره تامین می‌­باشد، در زنجیره تامین معکوس نیز این بخش کاملا اساسی و مهم است؛ زیرا در زنجیره معکوس این مشتری است که باید کالای بلااستفاده را به چرخه برگرداند، یعنی در واقع شروع زنجیره معکوس از مشتریان خواهد بود.

حال در جهت خدمات به مشتریان که هدف نهایی جمع آوری محصولات است، سیاست‌­های مختلفی شامل مراجعه مشتری به مرکز جمع آوری، مراجعه دوره‌­ای مرکز به مشتریان، برقراری تماس توسط مشتری با مرکز و مراجعه مرکز به مشتری است، در این زنجیره ارائه خدمات به مشتریان به صورت صحیح، کلید سودآوری خواهد بود.

پیش بینی و برنامه ریزی تقاضا

پیش بینی و برنامه ریزی برای پیش بینی­‌های صورت گرفته در هر امری واجب و حیاتی است. حال شما در نظر بگیرید که در یک زنجیره تامین معکوس هیچ­گونه پیش بینی و برنامه ریزی وجود نداشته باشد، در این صورت زنجیره معکوس با شکست واجه شده و به هدف اصلی نخواهد رسید.

پس برای داشتن یک زنجیره معکوس موفق باید پیش بینی و برنامه ریزی مناسبی در خصوص فروش محصولات بازیافتی صورت بگیرد، یعنی در این مرحله باید به میزان تقاضای موجود در بازار و بازار هدف توجه شود و در صورت نیاز باید نسبت به بازارسازی اقدام شود.

تامین تدارکات

در مراحل جمع آوری محصولات از مصرف کننده­‌های نهایی، حمل به مرکز، نگهداری، ارسال به تولید کنندگان و تامین کنندگان و در نهایت دریافت مجدد کالاهای بازیافت شده و توزیع میان مصرف کنندگان به نیروی انسانی نیازمند است، پس در واقع یکی دیگر از بخش­‌های مهم زنجیره معکوس، تامین تدارکات کافی می­‌باشد.

نگه داری

با توجه به این‌که در فرآیند زنجیره تامین معکوس، تمامی کالا­ها و محصولات به صورت همزمان به مرکز تحویل داده نمی‌­شوند، پس قبل از این‌که مرکز بخواهد آن­‌ها را به تولیدکنندگان یا امحاکنندگان ارسال کند، یکی از الزامات نحوه نگه­داری کالاها و محل نگهداری آن­‌ها است.

به طور کلی نحوه نگهداری کالا­ها باید به گونه­‌ای باشد که آسیب بیشتری به کالای تحویل گرفته شده وارد نشود یا مشکلات زیست محیطی بابت نگهداری کالای جمع ­آوری شده رخ ندهد.

انبارداری

در خصوص نگهداری کالا و محصولات در پارگراف قبل توضیحات لازم ارائه شد. یکی از مواردی که در نگهداری کالاها موثر است نحوه انبارداری کالا و محصولات است. در فرآیند زنجیره معکوس چه در زمان جمع آوری کالاهای بازیافتی از مصرف کننده نهایی و چه در زمانی که کالا رفع عیب شده، انبارداری نقش اساسی خواهد داشت.

توزیع مواد

یکی از اهداف فرآیند زنجیره معکوس، تعمیر کالا و محصولات استفاده شده و یا دارای مشکل است. حال بعد از تعمیر این کالاها بخش اصلی یعنی توزیع مجدد کالا آغاز می­‌شود، در پایان مرحله باید براساس بخش‌­های قبلی توسط نیروی تدارکات موجود و با شناسایی بازار هدف نسبت به توزیع محصولات اقدام شود.

لجستیک معکوس

برای درک بهتر مفهوم لجستیک معکوس بهتر است ابتدا نسبت به تعریف لجستیک پرداخته شود. به تمامی فعالیت­‌ها از جمله حمل و نقل، انبار داری، بسته بندی که همگام با زنجیره تامین پایدار، سبب جابجایی مطمئن محصول یا کالا در طول زنجیره تامین می­‌شود، لجستیک می‌­گویند.

با توجه به اینکه لجستیک تمامی فعالیت‌­های تحویل کالا به مشتری در راستای زنجیره تامین است، لجستیک معکوس به مفهوم انجام فرآیندهایی است که موجب تحویل کالا از طرف مشتری به تولیدکننده، توزیع‌کننده یا تامین‌کننده می­‌گردد.

لجستیک معکوس در مقایسه با لجستیک سنتی

در لجستیک سنتی، تولید کنندگان و توزیع کنندگان کالا و محصولات بر جریان مستقیم و رو به جلو کالا و محصولات تاکید دارند، یعنی کالا تولید شود و بعد از طی مراحل مشخصی به مشتری تحویل داده شود، اما نحوه کار لجستیک معکوس کاملا برعکس لجستیک سنتی است.

لجستیک معکوس که امروزه مورد توجه بسیاری قرار گرفته است، در خصوص استفاده مجدد از محصولات و کالاهاست، یعنی کالای استفاده شده و یا دارای مشکل باید از مشتری تحویل گرفته شود و به تولید کننده مرجوع شود. این کالا بعد از رفع مشکل مجدد در چرخه استفاده قرار می­‌گیرد.

لجستیک معکوس چیست؟

حال اگر از خود بپرسید که لجستیک معکوس چیست؟ باید توجه کنید که به مکمل تحویل بسته به مشتری نهایی یا عملیات عکس تحویل کالا به مصرف کننده نهایی لجستیک معکوس می­‌گویند. لجستیک معکوس هنگامی انجام می‌شود که نیاز باشد تا کالا از سمت مشتری به تولیدکننده، توزیع‌کننده یا تامین‌کننده مرجوع شود.

نحوه کار لجستیک معکوس

همانطور که می‌­دانید شرکت‌­ها، انگیزه­‌های اقتصادی متفاوتی در خصوص مدیریت لجستیک معکوس دارند، بنابراین لجستیک معکوس در شرکت­‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است، اما نحوه کار همه آن‌­ها در فرآیند لجستیک معکوس به این صورت است که کالاها و مواد تحویل داده شده به مشتری در صورتی که دارای مشکل باشند یا مازاد باشند، مدیریت معکوس صورت بگیرد.

برای آشنایی بیشتر در خصوص نحوه کار لجستیک معکوس، شما یک کارخانه مواد غذایی با بسته بندی خاصی را در نظر بگیرید، این کارخانه تمایل دارد که از لجستیک معکوس برای بازگرداندن بسته بندی­‌ها با هدف کاهش زباله­ و کاهش هزینه تولید مجدد بسته بندی مدنظر استفاده کند.

به طور کلی باید بدانید که در لجستیک معکوس، هدف شرکت­‌ها کاهش تولید زباله، انجام اقدامات زیست محیطی، کاهش هزینه‌­ها در خصوص تولید مواد قابل بازیافت و به در نهایت علاوه بر حمایت از محیط زیست، افزایش سوددهی شرکت‌­ها است.

استراتژی‌های لجستیک معکوس

به مجموعه فعالیت­‌هایی از جمله جمع‌آوری، بازسازی، بازاریابی و بازیابی محصولات نامناسب، معیوب یا باقی‌مانده که با هدف مدیریت بهینه تولیدات و کاهش هزینه­‌ها در خصوص بازگشت محصولات از مصرف کننده­ نهایی به تولید کننده در زنجیره تامین صورت می­‌گیرد، استراتژی­‌های لجستیک معکوس می­‌گویند.

به بیانی ساده‌­تر هنگامی که مشتری اقدام به خرید محصولی می‌­کند، اما آن محصول به علت عدم رضایت مشتری، معیوب بودن کالا، اتمام تاریخ انقضا یا دلایل دیگر از طرف مشتری برگشت می‌خورد، با هدف مدیریت فرآیند بازگشت آن محصول به تولید کننده، استراتژی­‌های لجستیک معکوس به کار گرفته می‌­شود.

زنجیره معکوس چه فرآیندی را طی می‌کند؟

در کشورهای پیشرفته بهای تمام شده کالاهای خراب شده قابل تعمیر، محصولات فروش نرفته، محصولات مرجوع شده توسط خریداران، محصولات قابل بازیافت، به مقدار زیادی به مراکز خرید و فروشگاه­‌ها بازگردانده می­‌شود، این بازگردانی کالا به مراکز خرید در واقع شروع فرآیند زنجیره تامین معکوس است. برای ادامه فرآیند زنجیره معکوس می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

زنجیره تامین معکوس چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

سازمان‌­ها و شرکت‌­ها با هدف برتری و باقی ماندن در بازار رقابت سعی در بهبود شرایط خود دارند، یکی از مواردی که در این خصوص به کمک شرکت­‌ها آمده و مزیت رقابتی برای آن‌­ها ایجاد کرده، استفاده از زنجیره معکوس است. به طور خلاصه زنجیره معکوس دارای اهدافی می‌باشد که در تصویر زیر به معرفی آن‌ها پرداخته‌ایم.

اهدافی که زنجیره معکوس تامین در سازمان دارد

اهمیت زنجیره تامین معکوس

از اهداف و تعاریف متعدد زنجیره و لجستیک معکوس توضیحاتی را ارائه دادیم و دانستیم که مانند زنجیره تامین ناب دارای اهدافی می‌باشد که سعی در رعایت آن‌ها است، اما زنجیره معکوس در سازمان اهمیت بسیاری دارد که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت. اهمیت زنجیره معکوس به شرح موارد زیر می‌باشد:

• با توجه به گسترش فروشگاه‌­ها از جمله فروشگاه­‌های اینترنتی در صورتی که شرکتی سیاست بازگشت کالای فروش رفته یا سیاست زنجیره معکوس را در پیش نگیرد، در بازار رقابت مشتریان خود را از دست خواهد داد.
• شرکت­‌ها با پذیرش و اجرای فرآیند زنجیره معکوس، می‌­توانند منابع قابل قبولی با جمع­ آوری، رفع عیوب و فروش مجدد کالاهای فروش رفته به دست آورند.
• با توجه به گسترش تولیدات مشابه کالاها و محصولات، اگر شرکتی بخواهد نسبت به فروش کالای جدید اقدام کند، می‌­تواند از زنجیره معکوس در رابطه با کالاهای فروش رفته قبلی خود استفاده نماید. با این شیوه هم کالای جدید را به فروش می­‌رساند و هم می‌­تواند نسبت به ارتقا کالای قبل خود اقدام کند.
• قوانین زیست محیطی مختلفی در حال تصویب و اجرا وجود دارد که شرکت­‌ها را ملزم به جمع ­آوری محصولات قدیمی و قابل استهلاک خود کرده است، استفاده از زنجیره تامین معکوس منجر به رعایت قوانین و دستورالعمل‌­ها از طرف شرکت‌­ها خواهد شد.

طراحی زنجیره تامین معکوس

در مطالب قبل در خصوص زنجیره تامین و لجستیک معکوس و زنجیره معکوس توضیحاتی ارائه گردید. اما یکی از مسائل اساسی در خصوص به کارگیری و استفاده از زنجیره تامین معکوس، طراحی زنجیره تامین معکوس است. در ادامه مقاله قصد داریم شما را با طراحی زنجیره معکوس آشنا کنیم.

حسابداران برای انجام رویدادهای مالی و تهیه صورت سود و زیان، می‌توانند از نرم افزار حسابداری شرکتی استفاده نمایند، علاوه بر نسخه نرم افزاری می‌توانند امور مالی خود را با نرم افزار حسابداری ابری نیز انجام دهند تا وضعیت سازمان را رو به جلو پیش ببرند.

در طراحی زنجیره معکوس به چه مواردی باید توجه ویژه داشت؟

هنگام طراحی زنجیره معکوس مواردی وجود دارد که از اهمیت بالایی برخوردارند، دو عامل هزینه و زمان به عنوان نقش اصلی طراحی زنجیره معکوس شناخته شده‌اند و در طراحی زنجیره معکوس باید به این دو عامل توجه ویژه‌­ای گردد تا سازمان دچار بحران نشود.

راه‌هایی برای بهینه سازی زنجیره تامین معکوس

با توجه به وجود رقابت در فعالیت­‌های اقتصادی، شرکت­‌ها و سازمان‌­ها سعی در یافتن روش‌هایی هستند که علاوه بر کاهش هزینه­‌ها، به سود مناسبی دست پیدا کرده و در همین راستا رضایت مشتری را نیز کسب کنند، در طول فرآیند فروش کالا به مشتری و برگشت کالا، زنجیره تامین معکوس نیز مورد توجه قرار می‌­گیرد.

برای بهینه سازی زنجیره معکوس شرکت‌­ها می­‌توانند از انواع روش‌­ها و مدل­‌های ریاضی طراحی شده استفاده نمایند، اما در همه این مدل­‌ها مواردی که باید مورد توجه قرار بگیرد را در تصویر زیر توضیح داده‌ایم.

روش‌هایی برای بهینه کردن زنجیره تامین

معایب و مزایای زنجیره تامین معکوس

امروزه زنجیره تامین معکوس (Reverse Supply Chain) به عنوان یک راهکار برای کاهش هزینه­‌ها، جلوگیری از افزایش زباله‌­ها، کاهش کالاهای تولید شده ناقص می­‌باشد، به طور کلی اگر بخواهید با مزایای زنجیره معکوس آشنا شوید، به موارد زیر می‌­توانیم اشاره کنیم:

• • کاهش هزینه‌­های تولید
  • کسب و افزایش رضایت مشتریان
  • جذب و نگهداری مشتری
  • ارائه خدمات سریع و مناسب
  • افزایش سود دهی شرکت‌­ها
  • کاهش ضایعات و پایداری بیشتر

هر فعالیتی که در نظر بگیرید علاوه بر اینکه دارای مزایایی است، می‌­تواند به دلایل مختلف از جمله عدم اجرای صحیح، معایبی را نیز در پی داشته باشد. در صورتی که پیاده سازی زنجیره معکوس به درستی صورت نگرفته باشد، شرکت متحمل هزینه‌­های زیادی شده و علاوه بر این هدف اصلی زنجیره تامین و لجستیک معکوس برآورده نخواهد شد.

زنجیره تامین معکوس با چه چالش هایی مواجه است؟

زنجیره معکوس به عنوان نگاهی جدید به زنجیره تأمین تحت عنوان مدیریت زنجیره تامین سبز شناخته می‌­شود، از جمله عواملی که موجب توجه به زنجیره معکوس شده است، به مواردی همچون استفاده مجدد از محصولات معیوب، نگرانی‌­های زیست محیطی، توسعه پایدار، برتری برند مشخص در بازار رقابتی می­‌توان اشاره کرد.

هرچند عوامل متعددی سبب پیدایش زنجیره معکوس شده است، اما در مسیر پیاده سازی، زنجیره معکوس با چالش­‌هایی مواجه می‌باشد که در ادامه مطالب به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

سرعت در زنجیره معکوس

یکی از چالش‌­های پیش روی زنجیره معکوس بحث سرعت پیاده سازی و اجرای این زنجیره در یک فرآیند مشخص است، از آنجایی که تولیدات کارخانه‌­ها روز به روز در حال گسترش و در حال تغییر است، در صورتی که در پیاده سازی زنجیره معکوس بحث زمان یا سرعت در نظر گرفته نشود، این طرح با شکست مواجه خواهد شد.

حفاظت از محیط زیست

یکی از اهداف اصلی پیاده سازی زنجیره معکوس کاهش تولید زباله و در نهایت سودآوری شرکت­‌ها است، اما عدم اجرای صحیح زنجیره تامین معکوس نه تنها به سودآوری شرکت­‌ها کمکی نخواهد کرد، بلکه با جمع آوری و انبار انبوهی از کالاهای برگشتی می­‌تواند مشکلات زیست محیطی نیز در پی داشته باشد.

هزینه های زیاد برای کشورها

هر طرح یا برنامه­‌ی نوپایی که بخواهد طراحی، پیاده سازی و اجرا شود، متحمل هزینه­‌هایی خواهد بود. با توجه به عدم آشنایی بسیاری از شرکت­‌ها و سازمان­‌ها با زنجیره معکوس، کشورها در راستای آماده سازی، آموزش و پیاده سازی صحیح زنجیره معکوس در ابتدای امر باید هزینه­‌های زیادی را پرداخت نمایند.

چه کمپانی های بزرگی از زنجیره تامین معکوس استفاده کرده اند؟

با توجه به مزایای پیاده سازی و اجرای زنجیره معکوس و قوانین زیست محیطی موجود، بسیاری از شرکت­‌ها و کمپانی‌­های بزرگ دنیا به اجبار خود را با این فرآیند همراه کرده و نسبت به استفاده زنجیره تامین معکوس اقدام کرده‌­اند. شرکت­‌های بزرگی که از زنجیره معکوس استفاده کرده‌­اند شامل شرکت‌های زیر می‌باشند:

• • کمپانی بزرگ بوش با هدف بازرسی و تعیین تکلیف محصولات بازگشتی نسبت به نصب سنسور در موتور ابزارهای تولیدی خود اقدام کرده است. این سنسور نشان دهنده این است که آیا موتور مورد نظر ارزش تعمیر اساسی را دارد یا خیر؟
  • یکی از شرکت‌­های بزرگ دیگری که نسبت به استفاده از زنجیره معکوس اقدام کرده است، شرکت تولید کننده دوربین‌های یک بار مصرف کداک می‌­باشد.
  • یکی دیگر از شرکت‌­های بزرگی که از زنجیره معکوس استفاده می­‌نماید شرکت زیراکس می­‌باشد. شرکت زیراکس در زمان نصب دستگاه­‌های کپی جدید، اقدام به جمع آوری دستگاه­‌های استفاده شده خود می­‌کند.
  • شرکت نایک در راستای استفاده از زنجیره معکوس از مشتریان خود می­‌خواهد تا در زمان خرید کفش جدید، کفش خریداری شده قبلی خود را تحویل دهند،این کفش‌­ها بازیافت شده و به پوشش زمین بسکتبال و سایر ورزش‌­ها تبدیل می‌­شود.

نتیجه گیری

اگر شرکت‌­ها و تولید کنندگان می­‌خواهند علاوه بر سودآوری، اجرای قوانین زیست محیطی، به بالاترین سطح رضایت مشتریان نیز دست پیدا کنند، می­‌توانند نسبت به اجرا و پیاده سازی زنجیره تامین معکوس اقدام کنند. به طور کلی اجرای صحیح زنجیره معکوس منجر به رقابت پذیری شرکت در بازار رقابت اقتصادی می‌­شود.

با هدف شناخت هر چه بیشتر مباحث حسابداری و سازمانی در مقاله‌ای که خواندید تمام مباحث مهم و ضروری زنجیره معکوس را توضیح دادیم، اما باید بدانید که شرکت برای موفقیت تنها به زنجیره تامین نیاز ندارد و باید به خرید برنامه حسابداری، استهلاک و موارد دیگر حسابداری نیز واقف باشد.