انواع روش های ارزیابی موجودی کالا و ثبت حسابداری آن ها

باید توجه داشت که هیچ سرفصلی از حساب ها به اندازه موجودی‌های مواد و کالا دارای اثرات متقابل و با اهمیت بر صورت‌های مالی نیست و این موضوع باعث می‌شود تا به حساسیت گزارشگری و حسابداری ارزیابی موجودی کالا و مواد افزوده شود.

مدیریت واحد تجاری جهت استفاده بهینه از موجودی‌های مواد و کالا به برنامه‌ریزی و کنترل دقیق نیاز دارد، چون که نگهداری بیش از حد موجودی‌ها هزینه تأمین مالی غیر قابل جبرانی را به واحد تجاری تحمیل می‌کند و نگهداری کمتر از حد مطلوب آنها، در پاره‌ای از موارد، باعث از دست رفتن مشتری و در نتیجه کاهش فروش خواهد شد. یکی از ابزارهای اعمال کنترل و برنامه‌ریزی، داشتن اطلاعات صحیح از مقدار و ارزش موجودی‌ها می‌باشد.

ارزیابی موجودی کالا چیست؟

مجموعه روش هایی که به منظور اعمال کنترل و برنامه‌ریزی برای استفاده مفید و بهینه از موجودی کالاها وجود دارند، ارزیابی موجودی کالا در حسابداری می‌گویند. شرکت‌ها در هر صنف یا صنوفی که دارای فعالیت هستند اگر دارای کالایی برای فروش باشند؛ باید همواره ارزیابی موجودی کالا را انجام دهند.

کاربرد سیستم ارزیابی موجودی کالا 

واحدهای تجاری به منظور اطلاع و آگاهی از مقدار و ارزش موجودی مواد و کالا در زمان‌های مختلف از سیستم‌های ارزیابی موجودی کالا استفاده می‌کنند.

دلائل و اهمیت موجودی کالا

موجودی‌های مواد و کالا بخش زیادی از دارائی‌های یک مؤسسه را شامل می‌شوند، بنابراین ارزیابی موجودی کالا در حسابداری و انعکاس آن‌ها در صورت‌های مالی از اهمیت بالایی برخوردار است، به طوری که هم بر ترازنامه و هم بر صورت سود و زیان تأثیر دارند.

روش های ارزیابی موجودی کالا و ثبت حسابداری

همانطور که قبلاً ذکر شد به منظور اطلاع از مقدار و ارزش موجودی‌ها از روش هایی استفاده می‌شود که در ادامه به طور خلاصه به آن‌ها می‌پردازیم. البته در دوره حسابداری انواع روش‌های ارزیابی موجودی کالا آموزش داده شده است.

روش بدست آوردن موجودی کالای پایان دوره

در انبار یک واحد تجاری ممکن است مقداری مواد و کالا از دوره مالی قبل باقی مانده باشد که به آن موجودی کالای ابتدای دوره می‌گویند، چنانچه شرکت در طی سال مالی مقداری مواد و کالا خریداری نماید، به موجودی‌های قبلی اضافه می‌شود و کل این موجودی‌ها آماده برای فروش هستند. چنانچه در طی عملیات مؤسسه بخشی از این موجودی‌های مواد و کالا به فروش برسد، همچنان مقداری در انبار باقی می‌ماند که به آن موجودی کالای پایان دوره می‌گویند.

نگهداری بیش از حد موجودی‌ها هزینه تأمین مالی غیر قابل جبرانی را به واحد تجاری تحمیل می‌کند.

ثبت و ارزیابی موجودی کالا به روش ادواری

این سیستم بیشتر زمانی کاربرد دارد که تعداد معاملات موجودی مواد و کالا زیاد باشد و موجودی‌ها دارای ارزش نسبتاً کمی باشند، در این سیستم همه خریدهای کالا، در حسابی به نام خرید ثبت می‌شوند. توجه داشته باشید که در هنگام خرید موجودی مواد و کالا، حساب خرید بدهکار می‌شود.

ثبت و ارزیابی موجودی کالا به روش دائمی

در مؤسساتی که تعداد معاملات موجودی کالا کم و موجودی کالا دارای ارزش نسبتاً زیادی باشد، از سیستم ثبت دائمی موجودی کالا استفاده می‌شود. در این سیستم تمامی تغییرات مربوط به موجودی مواد و کالا به طور مستمر در حساب موجودی مواد و کالا ثبت می‌شود.

روش فایفو (FIFO (FIRST IN-FIRST OUT

در یک شرکت اگر هنگام فروش کالا، کالاها را به همان ترتیبی که خریداری شده و وارد انبار شده‌اند، از انبار خارج و به فروش برسانیم از روش فایفو (FIFO (FIRST IN-FIRST OUT استفاده کرده‌ایم. به عبارتی اولین کالایی که وارد انبار می‌شود (اولین وارده)، اولین کالایی نیز هست که از انبار خارج می‌شود (آخرین صادره).

روش لایفو (LIFO (LAST IN-FIRST OUT

اگر بخواهیم این روش را توصیف کنیم دقیقاً نقطه مقابل روش فایفو می‌باشد، بدین صورت که کالاهایی که وارد انبار شده‌اند، در هنگام خروج، ابتدا همان آخرین کالایی که وارد شده، از انبار خارج می‌شود.

به فرض به ترتیب در تاریخ‌های 1/2 و 1/5 و 1/15 و 1/28، کالا وارد انبار شده است، در هنگام خروج، اولین کالا، همان کالایی است که در تاریخ 1/28 وارد شده بود.

روش شناسایی ویژه (SPECIFIC IDENTIFICATION METHOD)

در این روش قیمت تمام شده هر یک از اقلام موجودی کالا به طور جداگانه محاسبه و تعیین می‌گردد. این روش معمولاً در مورد اقلام گران قیمت نظیر اتومبیل، ساختمان یا جواهرآلات کاربرد دارد، از روش شناسایی ویژه به عنوان روشی دقیق در ارزیابی موجودی‌ها نام برده می‌شود، بنابراین این روش تنها در صورتی قایل استفاده است که تعداد و اقلام موجودی محدود باشد.

روش های ارزیابی موجودی کالا برای اطلاع از مقدار و ارزش موجودی‌ها

روش میانگین (AVERAGE METHOD)

در روش میانگین، بهای تمام شده به طور مساوی یا میانگین به عنوان‌های بالا تقسیم می‌شود که خود شامل چند نوع است:

1. روش میانگین ساده

صرفاً به بهای خرید توجه می‌شود، بدون اینکه کمیت خرید در نظر گرفته شود.

2. روش میانگین موزون

می‌توان این روش را میانگین ساده دانست که کمیت در آن اثر دارد، این روش در سیستم ادواری استفاده می‌شود. میانگین موزون از تقسیم مجموع بهای تمام شده واحدهای موجودی به مجموع تعداد واحدهای آن موجودی محاسبه می‌گردد. حاصل ضرب این میانگین در تعداد موجودی پایان دوره، بهای تمام شده کالای پایان دوره خواهد بود و بهای کالای فروش رفته نیز از طریق حاصل ضرب تعداد کالای فروش رفته طی دوره در نرخ میانگین محاسبه شده به دست می‌آید.

3.روش میانگین سیار

این روش فقط در سیستم دائمی کاربرد دارند. در این روش، محاسبه مجدد بهای تمام شده واحد بعد از انجام هر خرید الزامی است.

2 روش برآورد ارزیابی موجودی کالا

در مواردی که شمارش فیزیکی موجودی‌ها غیرعملی باشد و درنتیجه محاسبه بهای تمام شده آن‌ها غیرممکن است، ارزش موجودی‌ها از روش برآورد ارزیابی موجودی کالا به دست می‌آید که شامل دو روش می‌باشد:

• روش درصد سود ناویژه
• روش خرده فروشی

در ادامه به بررسی این روش‌ها می‌پردازیم.

1. روش درصد سود ناویژه

معمولاً در مواردی که گزارش‌های مالی میان‌ دوره‌ای تهیه می‌شود یا موجودی‌های مواد و کالا در نتیجه حوادث مانند زلزله، سیل و آتش‌سوزی از بین رفته باشد، بیشتر از روش درصد سود ناویژه استفاده می‌شود.

    2. روش خرده فروشی

چگونگی ارزیابی موجودی کالا در روش خرده فروشی همانند روش درصد سود ناویژه است، با این تفاوت که روش خرده فروشی بر مبنای سود ناخالص دوره جاری است در حالی که روش درصد سود ویژه مبتنی بر نسبت سود ناخالص دوره‌های مالی قبل می‌باشد به همین دلیل روش خرده فروشی در مقایسه با روش درصد سود ناویژه قابلیت برآورد صحیح‌تری دارد.

محاسبه ارزش موجودی‌ها با استفاده روش برآورد ارزیابی موجودی کالا

سیستم ثبت دائمی موجودی کالا

در این سیستم حسابی تحت عنوان موجودی کالا افتتاح می‌شود و تمامی خریدها و فروش‌ها به طور مستقیم در این حساب ثبت می‌شود. هزینه حمل و برگشت از خرید و تخفیفات در حساب موجودی کالا ثبت می‌شود. در سیستم ثبت دائمی موجودی کالا دسترسی به مقدار و ارزش موجودی کالا موجود در انبار در هر زمانی به راحتی امکان‌پذیر است.

یا به عبارتی دیگر در سیستم ثبت دائمی، سوابق و مدارک موجودی‌ها به طور منظم و دائمی نگهداری و کلیه اقلام خرید و فروش کالا به ترتیب تاریخ در کارت موجودی کالا ثبت می‌گردد.

در روش ثبت دائمی به منظور ثبت و نگهداری اطلاعات موجودی کالا (اعم از نوع، تعداد، مبلغ جزء و ارزش موجودی) و موارد افزایش یا کاهش هر یک از اقلام موجودی از کارت موجودی کالا استفاده می‌‌شود.

با ثبت اطلاعات کالا در کارت موجودی، انتظار می‌رود در هر زمان جمع ارزش موجودی طبق کارت با مانده حساب موجودی کالا در دفتر کل و تعداد آن با موجودی فیزیکی کالا برابر باشد. از آنجایی که در سیستم دائمی مبالغ خرید، فروش، برگشت از خرید و برگشت از فروش به طور روزانه در دفاتر مالی ثبت و در حساب موجودی کالا منعکس می‌گردند لذا ثبتی بابت موجودی کالای پایان دوره در دفاتر مؤسسه صادر نمی‌گردد.

تفاوت سیستم ارزیابی دائمی و ادواری موجودی

از تفاوت سیستم ارزیابی دائمی و ادواری موجودی می‌توان به پرهزینه‌تر و پیچیده‌تر بودن سیستم ثبت دائمی در مقایسه با سیستم ثبت ادواری اشاره کرد. همچنین سیستم ثبت دائمی موجودی کالا نسبت به سیستم ثبت ادواری مبنای بهتری برای کنترل فراهم می‌کند.

ثبت خریدها و فروش‌ها به طور مستقیم در حساب موجودی کالا

محاسبه موجودی کالای پایان دوره

از کلیه کالاهایی که در انبار موجود می‌باشد، مقداری به فروش می‌رسد و بقیه نیز همچنان در انبار باقی می‌ماند که به آن موجودی کالای پایان دوره می‌گویند. برای محاسبه موجودی کالای پایان دوره باید از کل موجودی انبار (که شامل موجودی اولیه انبار + خرید طی دوره)، تعداد کالاهای فروش رفته را کسر نمود.

اگر از علاقمندان به شغل انبارداری هستید و برای شرکت در استخدامی آگاهی کافی ندارید، با مراجعه به مقاله استخدام انبار دار می‌توانید نکات مهم استخدامی را بشناسید و با اعتماد به نفس کافی در استخدامی های انبار شرکت کنید. به نظر شما انبارداری جزء مشاغل سخت و زیان آور محسوب می‌شود؟

نحوه بدست آوردن موجودی کالای پایان دوره

برای بدست آوردن موجودی کالای پایان دوره باید اطلاعاتی نظیر موجودی کالا اول دوره و خرید و فروش موجودی کالا طی دوره را باید در اختیار داشته باشیم، سپس با فرمولی که در ادامه بیان خواهد شد، موجودی کالای پایان دوره را محاسبه کنیم.

فرمول محاسبه موجودی کالای پایان دوره

به منظور محاسبه موجودی کالای پایان دوره از فرمول زیر استفاده می‌کنیم:

فروش طی دوره – موجودی کالای آماده برای فروش=موجودی کالای پایان دوره

یا

خرید طی دوره + موجودی کالای اول دوره = موجودی کالای پایان دوره

لازم به ذکر است برای رفع مغایرت موجودی کالا در انبار و نرم افزار انبارداری از انبارگردانی استفاده می‌شود، اگر علاقمند به یادگیری اطلاعات بیشتر در زمینه انبارگردانی هستید، مقاله  نحوه نوشتن گزارش انبارگردانی را دنبال کنید.

5 روش قیمت گذاری موجودی کالای پایان دوره

یکی از مسائل مهم در بحث پیرامون حسابداری موجودی مواد و کالا، تخصیص بهای تمام شده‌ی کالای آماده برای فروش، بین کالای فروش رفته طی دوره و موجودی کالای پایان دوره است. چنانچه در طی دوره خرید به طور یکسان و با یک قیمت صورت گرفته باشد، این امر مسئله پیچیده‌ای نیست؛ اما با توجه به اینکه در طی دوره مالی خریدها با قیمت‌های متفاوت صورت می گیرد.

بنابراین تشخیص اینکه کالای فروش رفته مربوط به کدام خرید می‌باشد، تا بهای تمام شده موجودی کالای پایان دوره و بهای تمام شده کالای فروش رفته تعیین شود، امری غیرممکن است، در نتیجه باید از روش های ارزیابی موجودی کالا برای این منظور استفاده نمود.

قیمت تمام شده

در این روش ابتدا موجودی کالا را با یکی از روش های معمول قیمت تمام شده ارزیابی می‌کنند، سپس قیمت آن را در بازار روز بدست آورده و از بین این دو مبلغ هر کدام که کمتر است به عنوان بهای موجودی کالا پایان دوره انتخاب و در دفاتر ثبت می‌کنند.

شناسایی ویژه

تخصیص بهای تمام شده کالای آماده برای فروش بین موجودی کالا پایان دوره و کالای فروش رفته در روش شناسایی ویژه مثل جریان فیزیکی کالاها است، در این روش بهای تمام شده هر واحد در زمان خرید به تفکیک مشخص می‌شود و در زمان فروش کالا، بهای تمام شده موجودی‌ها بین هریک از اقلام کالای فروش رفته طی دوره و اقلام باقی مانده موجودی‌ها بر اساس قیمت واقعی آن‌ها تخصیص می‌یابد.

اولین صادره از اولین وارده (FIFO)

در این روش با توجه به اینکه کالاهایی که در آخر وارد انبار شده‌اند در آخر نیز به فروش می‌رسند، در نتیجه ممکن است کالاهایی که آخر وارد انبار شده هنوز به فروش نرسیده باشند، پس موجودی کالای پایان دوره از آخرین خریدها تشکیل می‌شود.

بهای تمام شده کالای فروش رفته از کسر کردن بهای تمام شده موجودی کالا پایان دوره از بهای تمام شده کالای آماده برای فروش بدست می‌آید.

اولین صادره از آخرین وارده (LIFO)

در صورتی که از این روش استفاده کنیم، بهای تمام شده کالای فروش رفته به جدیدترین قیمت‌ها ارزیابی می‌شود که موجب تطابق بهتر هزینه با درآمد می‌شود.

روش میانگین

در این روش، اول میانگین بهای تمام شده هر واحد در پایان دوره محاسبه می‌شود، بعد هم بر اساس تعداد کالای موجود، ارزش کالا محاسبه می‌شود. اگر این روش در سیستم ثبت ادواری استفاده شود، روش میانگین موزون و در صورت استفاده در سیستم ثبت دائمی موجودی کالا، روش میانگین متحرک نامیده می‌شود.

روش میانگین ساده

در این روش برای محاسبه بهای تمام شده کالای آماده برای فروش، قیمت‌های خرید را با هم جمع و بر تعداد دفعات خرید تقسیم می‌کنیم.

روش میانگین موزون

با استفاده از این روش در پایان دوره، ابتدا میانگین موزون بهای تمام شده یک واحد از تقسیم بهای تمام شده کالای آماده برای فروش بر تعداد کالای آماده برای فروش به دست می‌آید و در آخر هم برای محاسبه بهای تمام شده موجودی کالای پایان دوره و بهای تمام شده کالای فروش رفته طی دوره، این نرخ در تعداد موجودی کالای پایان دوره و تعداد کالای فروش رفته ضرب می‌شود.

معرفی پنج روش قیمت گذاری موجودی کالای پایان دوره

در این بخش 5 روش قیمت گذاری موجودی کالا پایان دوره معرفی شد، اگر علاقمند به مباحث قیمت گذاری هستید، در مقاله روش های قیمت گذاری کالا، استراتژی و روش های موجود قیمت گذاری را آموزش داده ایم.

ثبت اصلاح حساب موجودی کالا

در مؤسسات بازرگانی در سیستم ثبت ادواری حساب موجودی کالا به شکل زیر اصلاح می‌شود.

ابتدا (حذف مبلغ موجودی کالا اول دوره):

خلاصه سود و زیان (بدهکار)

     موجودی کالا (بستانکار)

سپس ثبت زیر انجام می‌شود (ثبت موجودی کالای پایان دوره):

موجودی کالا (بدهکار)

     خلاصه سود زیان (بستانکار)

نحوه اصلاح حساب موجودی کالا به طور کلی

اصلاح حساب موجودی کالا با استفاده از حساب خلاصه سود و زیان انجام می‌شود، به این شکل که ابتدا موجودی کالای پایان دوره و سپس موجودی کالا پایان دوره در آن ثبت می‌شود.

مزیت‌ها و معایب ارزیابی موجودی کالا به روش های مختلف

هر یک از روش های ارزیابی موجودی کالا یکسری مزیت‌ها و معایبی را دارند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.

مزیت‌ها و معایب روش شناسایی ویژه:

اگر از لحاظ نظری بررسی کنیم، روش شناسایی ویژه بسیار مطلوب است زیرا موجب تطابق درآمد و هزینه می‌شود. اما استفاده در واحدهای بزرگ ممکن نیست، همچنین امکان تحریف سود توسط مدیریت را فراهم می‌کند.

مزیت‌ها و معایب روش ارزیابی ادواری

از مزایای این روش می‌توان به ساده و کم هزینه بودن آن اشاره کرد، اما این سیستم اطلاعات لازم در خصوص میزان کالای خریداری شده و فروش رفته و همچنین موجودی کالا در هر مقطع زمانی را با دقت سرعت لازم در اختیار استفاده‌کنندگان قرار نمی‌دهد.

Fifo  مزیت‌ها و معایب روش

روش فایفو (Fifo) در هر دو سیستم ثبت ادواری موجودی کالا و سیستم ثبت دائمی موجودی کالا مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین نتایج در هر دو سیستم یکسان است. از جمله مزایا این روش، مطابقت جریان هزینه با جریان فیزیکی موجودی‌ها است. در واقع بهای تمام شده موجودی کالا پایان دوره بر اساس قیمت‌های جاری در ترازنامه پایان سال مالی گزارش می‌شود. در عین حال، بکارگیری این روش امکان تحریف و تغییر سود را از بین می‌برد.

از جمله معایبی که این روش دارد این است که در پایان سال مالی، در صورت سود زیان، بهای تمام شده جاری با فروش‌های جاری تطبیق داده نمی‌شود، در نتیجه سود گزارش شده بیشتر میزان واقعی است.

مزایا و معایب روش Lifo

در روش لایفو (Lifo) بهای تمام شده کالای فروش رفته به جدیدترین قیمت‌ها ارزیابی می‌شود که باعث تطابق درآمد و هزینه می‌شود. از مزایای دیگر این روش می‌توان به زمانی اشاره کرد که قیمت‌ها دارای نوسان زیاد می‌باشد، زیرا استفاده از این روش موجب می‌شود سودهای مشخص شده در دروه‌های مختلف تقریباً یکنواخت باشد.

بکارگیری این روش مستلزم ثبت و نگهداری مدارک تفصیلی بوده و محاسبات آن پیچیده می‌باشد که از معایب این روش می‌توان به شمار برد.

مزایا و معایب روش میانگین موزون و متحرک

هنگامی که با استفاده از روش های قیمت میانگین، ارزش موجودی کالا محاسبه می‌شود، با ارزش جاری آن مطابقت ندارد و بخاطر ماهیتی که این روش‌ها دارند، زمانی که قیمت‌ها رو به افزایش است، کمتر از ارزش جایگزینی و زمانی که قیمت‌ها رو به کاهش است، بیشتر از ارزش جایگزینی خواهد بود.

مزایا و معایب ارزیابی موجودی کالا به روش های مختلف

پرسش و پاسخ در مورد ارزیابی موجودی کالا

در ادامه به بررسی سؤالاتی در خصوص ارزیابی موجودی کالا می‌پردازیم.

کدام روش ارزیابی موجودی کالا بهتر است؟

با توجه به مطالبی که در مورد هر یک از روش های ارزیابی موجودی کالا توضیح دادیم، به احتمال زیاد بهترین روش برای ارزیابی موجودی کالا، روش فایفو است و بیشتر واحدهای تجاری این روش را برای ارزیابی موجودی کالای خود استفاده می‌کنند. در صورتی که قصد کسب اطلاعات بیشتر درباره شرکتهای تجاری دارید، حتما مقاله انواع شرکت های تجاری را بخوانید.

موجودی در شرکت های تولیدی به چه صورت است؟

در شرکت های تولیدی با توجه به اینکه کالا تولید می‌کنند، به همین منظور مواد اولیه را خریداری و در فرآیند تولید به محصول تبدیل می‌کنند، بنابراین در این شرکت‌ها موجودی مواد اولیه، موجودی کالا در جریان ساخت (کالاهایی که فرآیند ساخت آن‌ها به پایان نرسیده است)، موجودی کالا آماده برای فروش (تکمیل شده) مشاهده می‌شود.

نرم افزار حسابداری ابری امکان ثبت و گزارشگیری از موجودی کالاها را فراهم می‌کند. می‌توان گفت بدون استفاده از نرم افزار حسابداری مالی تهیه گزارشات حسابداری بسیار زمان بر و پیچیده می‌شود.

محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته در روش ادواری چگونه است؟

در این روش ادواری موجودی کالای پایان دوره از طریق انبارگردانی مشخص می‌شود که آن را در قیمت یک واحد کالا ضرب کرده، بهای تمام شده کالای پایان دوره محاسبه می‌شود، در آخر هم بهای تمام شده موجودی کالا پایان دوره از بهای تمام شده کالای آماده برای فروش کم می‌شود که در آخر، بهای تمام شده کالای فروش رفته بدست می‌آید. لازم به ذکر است که براساس قوانین سامانه مودیان از ابتدای سال 1402 تمام مشمولان باید صورتحساب‌های فروش خود را برای سامانه مودیان مالیاتی ارسال نمایند.

نتیجه‌گیری

در این مقاله روش های ارزیابی موجودی کالا و ویژگی‌های هر یک از آنها را بر شمردیم و سعی بر آن بود که به مهم‌ترین سؤالات در این زمینه پاسخ مناسب دهیم.

از شما دعوت می‌کنیم تا ما را از نظرات خود پیرامون موضوعات یاد شده بهره‌مند سازید. همچنین، اگر فکر می‌کنید این مطلب می‌تواند به افزایش آگاهی اطرافیانتان درباره قانونی مالیاتی جدید کمک کند، حتماً این مقاله را برای آن‌ها ارسال نمایید.