انواع هزینه و دستمزد مواد مستقیم و غیر مستقیم تولید

اطلاعات ارائه شده از مواد مستقیم و غیر مستقیم ، دستمزد مستقیم و غیر مستقیم و هزینه‌های سربار در حسابداری صنعتی به عنوان بهای تمام شده شناخته می شوند. یک مدیر می تواند با استفاده از این اطلاعات به دنبال راه هایی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش سودآوری باشد.

به همین دلیل لازم است حسابداران به منظور تهیه اطلاعات مناسب برای مدیران، آشنایی کامل با عوامل اصلی بهای تمام شده داشته باشند. در این مقاله به مطالعه درباره عوامل اصلی بهای تمام شده، نحوه قیمت گذاری و ثبت حسابداری هریک از این عوامل پرداخته ایم. با ما همراه باشید.

عوامل اصلی بهای تمام شده

در ساخت محصول مورد نظر هزینه هایی به شکل مستقیم و غیر مستقیم انجام می شوند. این هزینه ها، عوامل اصلی بهای تمام شده نامیده می شوند. برای محاسبه بهای تمام شده از نرم افزار حسابداری یا برنامه حسابداری صنعتی استفاده می شود. عوامل بهای تمام شده، شامل سه جزء اصلی می‌باشند. به عبارت دیگر، عوامل اصلی بهای تمام شده عبارتند از:

1. مواد
2. هزینه ها
3. دستمزد

مواد مستقیم و غیر مستقیم بهای تمام شده

برای ساخت محصول، باید از مواد موجود در طبیعت و یا کالاهای ساخته شده در کارخانه‌های دیگر استفاده نمود. به این دسته از مواد، مواد اولیه گفته می‌شود.

مواد اولیه تولید به دو بخش زیر تقسیم می شوند:

1. مواد مستقیم (Direct material)
2. مواد غیر مستقیم (In direct material)

مواد مستقیم و غیر مستقیم بخش اصلی تولید کالا و محصول هستند.

بهای تمام شده در مواد مستقیم و غیر مستقیم

هزینه ها

سایر هزینه‌ها که هزینه سربار نامیده می شوند، کلیه هزینه هایی هستند که طی فرایند تولید اتفاق می افتند ولی نمی توان آنها را به طور مستقیم به محصول خاصی اختصاص داد. مواد غیرمستقیم تولید، دستمزد غیرمستقیم، هزینه تعمیرات و هزینه‌های استهلاک ماشین آلات، هزینه بیمه و سایر مواد مشابه نمونه هایی از این هزینه‌ها می‌باشند.

دستمزد

دستمزد، حقوق و حق الزحمه ای است که برای ساخت کالا به نیروی کار پرداخت می‌شود.

دستمزد به دو بخش زیر تقسیم خواهد شد:

1. دستمزد مستقیم
2. دستمزد غیر مستقیم

مواد مستقیم و غیر مستقیم

مواد، شامل مواد خام و قطعات اصلی است که برای ساخت محصول به کار برده می شوند. مواد اولیه که جز لاینفک محصول تولید شده هستند، به دو دسته مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شوند. یکی از اقلام اصلی بهای تمام شده در حسابداری صنعتی، مواد مستقیم و غیر مستقیم می‌باشند، که بدون وجود این مواد ساخت محصول امکان پذیر نیست.

مواد مستقیم و غیر مستقیم

مواد مستقیم

یکی از انواع موادی که مستقیما در ساخت محصول مورد استفاده قرار می گیرد، موادمستقیم می‌باشد. در ادامه به تعریف و ویژگی‌های این مواد می پردازیم.

تعریف مواد تولیدی مستقیم

موادی که به شکل مستقیم و مشهود در محصولات ساخته شده دیده می شوند، مواد تولیدی مستقیم نامیده می شوند. مثلا چوب از موادمستقیم به کار رفته در محصول صندلی چوبی است. در نرم افزار حسابداری ابری به راحتی می‌توان انواع مواد مورد استفاده سازمان را ثبت نمود.

مواد غیر مستقیم

یکی دیگر از انواع مواد که به طور غیر مستقیم در ساخت محصول مورد استفاده قرار میگیرد، مواد غیر مستقیم می‌باشد.

تعریف مواد تولیدی غیر مستقیم

مواد تولیدی غیر مستقیم موادی هستند که ماهیت کالای تولید شده مستقیما به آنها وابسته نیست، اما استفاده از آنها در ساخت محصول الزامی است. مثلا چسب یا میخ در تولید صندلی چوبی جز مواد غیر مستقیم می‌باشند.

ویژگی‌های مواد مستقیم و غیر مستقیم

در این قسمت به تفکیک با ویژگی‌های مواد مستقیم و غیر مستقیم آشنا می شوید.

ویژگی‌های مواد مستقیم

ویژگی‌های مواد مستقیم عبارتند از:

•  هر دو نوع این مواد دارای ارزش اقتصادی هستند، اما موادمستقیم دارای ارزش اقتصادی بالاتر نسبت به سایر مواد می‌باشند.
• هر دو نوع این مواد  در ساخت محصول استفاده می شوند، ولی مواد مستقیم جزء اصلی و لاینفک محصول می‌باشند.
• موادمستقیم در محصول ساخته شده قابل رویت و قابل ردیابی و رهگیری هستند.

ویژگی‌های مواد غیر مستقیم

برخی از ویژگی‌های مواد غیر مستقیم عبارتند از:

• موادمستقیم و غیرمستقیم هر دو در جریان تولید مورد استفاده قرار می گیرند، اما مواد غیر مستقیم معمولاً کم و ارزان بوده و به مقدار زیاد خریداری می شوند.
• برخلاف موادمستقیم نمی توانند به درستی شناسایی شده و به مرکز یا واحد خاص اختصاص داده شوند.
• وجود هر دو نوع موادمستقیم و غیرمستقیم برای ساخت محصول الزامی است، ولی ماهیت کالای تولید شده مستقیما به مواد غیر مستقیم وابسته نیست.

انواع مواد مستقیم و غیر مستقیم در واحد تولیدی

موادمستقیم و غیر مستقیم که از اقلام اصلی بهای تمام شده می‌باشند، هر یک به چند دسته طبقه بندی می شوند. انواع مواد مستقیم و غیر مستقیم در واحد تولیدی به شرح زیر میباشد:

انواع مواد مستقیم

انواع مواد مستقیم عبارتند از:

• مواد خام
• مواد اولیه

مواد خام موادی هستند که مستقیما از طبیعت گرفته شده و هیچ گونه تغییر شکلی روی آنها صورت نگرفته است. مواد اولیه موادی است که محصول کارخانه‌های دیگری باشد. که در این واحد تولیدی به عنوان مواد اولیه مورد استفاده قرار می گیرد.در ادامه چند نمونه از مواد مستقیم در واحدهای تولیدی بیان می‌شود.

انواع مواد مستقیم و غیر مستقیم در واحد تولیدی

مواد مستقیم بلوک سیمانی

بلوک سیمانی با استفاده از مواد مختلفی ساخته شده و در ساخت ساختمان‌ها یا دیوارها مورد استفاده قرار می گیرد. سیمان به عنوان یکی از مواد مستقیمی است که در ساخت بلوک سیمانی استفاده می‌شود.

مواد مستقیم بهای تمام شده

بخشی از مواد مصرف شده در فرایند تولید که از اجزاء اصلی کالای ساخته شده هستند و به صورت مستقیم در ساخت محصول کاربرد دارند، مواد مستقیم در اقلام بهای تمام شده می‌باشند.

به عنوان مثال آلومینیوم یکی از مواد مستقیم مصرف شده در ساخت درب و پنجره آلومینیومی می‌باشد.

انواع مواد غیر مستقیم

انواع مواد غیر مستقیم عبارتند از:

• مواد کمکی
• مواد مصرفی صنعتی
• مواد و ملزوات مصرفی

آن بخش از مواد غیر مستقیم که در ساخت محصول کاربرد دارند ولی از اجزاء اصلی محصول نیستند، مواد کمکی می‌باشند. برای مثال وسایلی که برای بسته بندی محصول استفاده می شوند مواد کمکی می‌باشند.

مواد مصرفی صنعتی  آن دسته از مواد و لوازمی است که در جریان تولید به کار میرود. مانند روغن و..

مواد و ملزمات مصرفی شامل ملزومات مصرفی اداری مانند لوازم التحریر و غیره می‌باشد.

مواد غیر مستقیم در تولید چه محصولاتی کاربرد دارد؟

مواد غیر مستقیم موادی هستند که به روش غیر مستقیم در تولید محصولات به کار برده می شوند. این مواد به عنوان بخشی از فرایند تولید مصرف می شوند.

مواد مستقیم و مواد غیر مستقیم درکنار هم برای تولید محصول مورد استفاده قرار می گیرند، ولی مواد غیر مستقیم در محصول ساخته شده مستقیما قابل مشاهده نیست.

طبقه بندی هزینه ها

هزینه‌ها و تحلیل آنها در حسابداری بهای تمام شده از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. اگر بتوانیم هزینه‌های مجموعه را به درستی شناسایی کرده و طبقه بندی درستی داشته باشیم می توانیم گزارشات دقیقی ارائه دهیم. این گزارشات می توانند مدیران را در کنترل این موارد کمک کنند. در نتیجه می توانیم هزینه‌ها را کاهش داده و سودآوری بیشتری داشته باشیم.

طبقه بندی هزینه‌ها در مواد غیر مستقیم

هزینه‌ها را می توان به شکل‌های مختلف طبقه بندی کرد. یکی از این طبقه بندی‌ها به شرح زیر می‌باشد:

1. طبقه بندی طبیعی هزینه ها

هزینه‌های ساخت: هزینه هایی مانند مواد مستقیم و دستمزد کارگران که برای ساخت محصول کاربرد دارند، هزینه‌های ساخت نامیده می شوند.

هزینه‌های تجاری: در بخش‌های غیر تولیدی مانند بخش اداری و توزیع و فروش، هزینه هایی ایجاد می شوند که این هزینه ها، هزینه‌های تجاری یا عملیاتی نامیده می شوند. اگر به کسب اطلاعات درباره شرکت‌های تجاری علاقمندید حتما مقاله انواع شرکت‌های تجاری را بخوانید.

2. طبقه بندی بر اساس ارتباط آن‌ها با تولید

هزینه‌های مستقیم: آن بخش از هزینه‌ها که در فرایند ساخت محصول به صورت مستقیم انجام می شوند، هزینه‌های مستقیم نامیده می شوند. هزینه‌های مستقیم به 2 بخش زیر طبقه بندی می شوند:

• مواد مستقیم
• دستمزد مستقیم

هزینه‌‌های غیر مستقیم: هزینه‌هایی هستند که ارتباط مستقیمی با تولید ندارند. این هزینه‌ها اگرچه برای تولید محصول باید وجود داشته باشند، ولی در تولید محصول نقش اصلی را ندارند.

هزینه‌های غیر مسنقیم را می‌توان به‌صورت زیر دسته بندی کرد:

• مواد غیر مستقیم
• دستمزد غیر مستقیم
• سایر هزینه‌ها یا سربار ساخت

هزینه مواد مستقیم در حسابداری

موادی که به صورت واضح و مستقیم در محصول ساخته شده قابل مشاهده هستند و در حقیقت شکل ظاهری محصول را تشکیل می دهند، مواد مستقیم نام دارند.

تولید محصول بدون انجام دادن هزینه مواد مستقیم غیر ممکن است. مثلا هزینه پارچه مصرف شده در تولید پوشاک جزء هزینه‌های مستقیم می‌باشد. ماهیت هزینه در حسابداری بدهکار می‌باشد.

چگونگی هزینه مستقیم مواد مستقیم و نیروی کار مستقیم

همان طور که گفته شد، هزینه‌های مستقیم هزینه هایی هستند که مستقیما در ساخت محصول دخالت دارند. هزینه مواد مستقیم و نیروی کار مستقیم، به دلیل اینکه به طور مستقیم در تولید دخالت دارند و قابل ردیابی می‌باشند، جزء هزینه‌های مستقیم می‌باشند.

هزینه مواد غیر مستقیم در حسابداری

هزینه مواد غیر مستقیم در حسابداری بخشی از کل هزینه‌های تولید است. این هزینه‌ها اگرچه بخشی از فرآیند تولید هستند اما به طور مستقیم و واضح با محصول تولید شده در ارتباط نیستند. وجود هزینه‌های مواد مستقیم و غیر مستقیم برای ساخت محصول، مورد نیاز است ولی به دلیل نا چیز بودن و یا غیر الزامی بودن مواد غیر مستقیم، آن‌ها را به عنوان غیر مستقیم شناسایی می‌کنند.

هزینه‌های غیر مستقیم و سربار

یکی از اجزاء اصلی تشکیل دهنده بهای تمام شده، سربار ساخت می‌باشد.

هزینه هایی مانند هزینه استهلاک یا هزینه بیمه سهم کارفرما که در ساخت محصول به صورت غیر مستقیم انجام می شوند، هزینه سربار نامیده می شوند. هزینه هایی که در هیچ کدام از دسته‌های مواد مستقیم و دستمزد مستقیم قرار ندارند به عنوان هزینه سربار شناخته می شوند.

هزینه‌های سربار به سه گروه زیر تقسیم می شوند:

• سربار ساخت
• سربار اداری و تشکیلاتی
• سربار توزیع و فروش

اگر از کلیه هزینه هایی که طی فرایند تولید انجام می شوند هزینه مواد مستقیم و دستمزد مستقیم را کم کنیم باقی هزینه ها، هزینه‌های سربار ساخت می‌باشند.

نحوه ثبت هزینه‌های سربار در حسابداری صنعتی متفاوت می‌باشد. هزینه‌های سربار ساخت به حساب کالای در جریان ساخت و هزینه‌های سربار اداری و توزیع و فروش به حساب سود و زیان ثبت می شوند.

هزینه‌های سربار در مواد مستقیم و مواد غیر مستقیم دارای سه نوع هستند

چگونه هزینه‌های ساخت مستقیم و غیر مستقیم را تشخیص دهیم

هزینه‌های ساخت مستقیم به هزینه‌هایی اطلاق می‌شوند که می‌توان آنها را به یک موضوع مشخص ارتباط داد. مانند مواد اولیه مصرف شده در یک واحد محصول. هزینه‌های غیر مستقیم به هزینه‌هایی اطلاق می‌شوند که نمی‌توان آنها را به یک موضوع مشخص ارتباط داد مانند هزینه‌های برق مصرفی در تولید محصولات.

یکی از تفاوتهای هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم در این است که، هزینه‌های مستقیم را می توان به یک محصول خاص اختصاص داد و به راحتی شناسایی کرد. ولی هزینه‌های غیر مستقیم به کالاهای مختلفی تخصیص داده می شوند و به آسانی قابل شناسایی نیستند.

به عنوان مثال در یک کارخانه اتومبیل سازی، حقوق پرداختی به کارکنان دایره مونتاژ برای آن دایره هزینه مستقیم می‌باشد. اما همین هزینه حقوق در رابطه با اتومبیل تولید شده به عنوان هزینه غیر مستقیم محسوب می‌شود.

سایر هزینه ها

در طی فرایند تولید هزینه هایی انجام می شوند که نمیتوان این هزینه‌ها را به یک محصول مشخص اختصاص داد. این هزینه‌ها به عنوان سایر هزینه‌ها شناسایی می شوند. برخی از این هزینه ها، مواد غیرمستقیم تولید، دستمزد غیرمستقیم، هزینه تعمیرات و هزینه‌های استهلاک ماشین آلات، هزینه بیمه و سایر مواد مشابه می‌باشد.

طبقه بندی دستمزدها

پرداختی‌های انجام شده به نیروی کار در جهت ساخت محصول را به عنوان دستمزد تولید در نظر می گیرند.

دستمزد به دو بخش زیر تقسیم می‌شود:

• دستمزد مستقیم
• دستمزد غیر مستقیم

دستمزد‌ها دارای دو نوع هستند

دستمزد مستقیم

دستمزد مستقیم شامل دستمزد پرداختنی  به آن بخش از نیروی انسانی است که در ساخت محصول نقش کلیدی و مستقیم دارند. تولید کالا یا ارائه خدمات بدون دخالت مستقیم این نیروی انسانی عملی نیست.

مثلا در کارخانه تولید پوشاک، دستمزد کارگرانی که مستقیما در فرایند ساخت پوشاک دخالت دارند به عنوان دستمزد مستقیم محسوب می‌شود. اگر قصد آشنایی با نحوه محاسبه دستمزد کارگران را دارید، حتما مقاله محاسبه حقوق و دستمزد را مطالعه نمایید.

دستمزد غیر مستقیم در حسابداری صنعتی

دستمزد پرداخت شده به گروهی از نیروی کار که مستقیما در تولید کالا یا ارائه خدمات نقش ندارند، دستمزد غیر مستقیم می‌باشد.

نیروی کار که به طور غیر مستقیم در تولید کالا دخالت دارند ممکن است در بخش‌های مختلفی از فرآیند تولید حضور داشته باشند، مثل سرکارگران یا بازرسان.

همانگونه که اطلاع دارید مزایایی که در دستمزد‌های مستقیم و غیر مستقیم محاسبه می شوند به نوعی از اجزای حقوق به حساب می آیند، اگر می خواهید بیشتر با این اجزا آشنا شوید حتما مقاله اجزا و عناصر حقوق و دستمزد را مطالعه کنید.

حسابداری مواد مستقیم تولید

برای حسابداری مواد مستقیم تولید، بسته به اینکه سیستم ادواری یا دائمی استفاده می‌شود نوع ثبت متفاوت خواهد بود. نحوه ثبت مواد مستقیم در حسابداری صنعتی به شکل زیر می‌باشد.

فرمول هزینه مواد مستقیم

برای بدست آوردن فرمول محاسبه هزینه موادمستقیم از بودجه مواد مستقیم استفاده می‌شود. بودجه مواد مستقیم از دو قسمت زیر تشکیل می‌شود:

• بودجه مصرف موادمستقیم
• بودجه خرید موادمستقیم

بودجه مصرف این مواد، نشان دهنده مقدار و هزینه مواد مورد نیاز برای تولید محصولات پیش بینی شده می‌باشد.

بودجه مصرف مواد = مقدار مصرف مواد مستقیم  هزینه برآورد شده یک واحد مواد

بودجه خرید موادمستقیم نشان دهنده مقدار و مبلغ مواد مستقیمی است که باید خریداری شود.

ثبت حسابداری مواد مستقیم با توجه به نوع سیستم متفاوت است

فرمول بهای اولیه یا هزینه اولیه

بهای اولیه یا هزینه اولیه شامل جمع هزینه هایی است که به طور مستقیم در ساخت کالا به کار می روند. فرمول بهای اولیه به شرح زیر می‌باشد:

دستمزد مستقیم + مواد مستقیم = بهای اولیه

محاسبه هزینه مواد مستقیم

برای محاسبه هزینه این مواد می توان از بودجه مصرف مواد مستقیم استفاده کرد. به این صورت که اگر بودجه مقدار مصرف این مواد را در هزینه برآورد شده یک واحد موادمستقیم ضرب کنیم، هزینه موادمستقیم بدست می آید.

قیمت گذاری مواد مستقیم

در موسسات تولیدی برای قیمت گذاری مواد مستقیم از روشهای زیر استفاده می‌شود:

• اولین صادره از اولین وارده (Fifo)
• اولین صادره از آخرین وارده (Lifo)
• میانگین (Average)

در روش اولین صادره از اولین وارده، موادی که برای تولید محصول مصرف می شوند به ترتیب از مواد خریداری شده قدیمی به جدید می‌باشند. یعنی موادی که قبل تر از همه خریداری شده اند زودتر مصرف می شوند.

در روش اولین صادره از آخرین وارده، موادی که برای ساخت محصول مصرف می شوند از مواد تازه خریداری شده هستند. یعنی مصرف مواد به ترتیب از خریدهای جدید به خریدهای قبلی می‌باشد.

در روش میانگین، مواد مصرف شده ترکیبی از خریدهای مختلف با نوسانات قیمت ایجاد شده می‌باشد. نحوه محاسبه به این شکل است که قیمت مواد خریداری شده به مبلغ مواد موجود اضافه شده و جمع مبلغ آنها بر تعداد کل مواد، تقسیم شده تا نرخ جدید مواد محاسبه شود. مواد با نرخ جدید محاسبه شده وارد خط تولید می گردد.

حسابداری مواد غیر مستقیم تولید

مواد غیر مستقیم یکی از اقلام سربار ساخت می‌باشند. این مواد اگرچه در فرایند تولید مورد استفاده قرار می گیرند و وجود این مواد برای ساخت محصول الزامی است، ولی به صورت واضح در محصول تولید شده قابل شناسایی نیستند.

در حسابداری مواد غیر مستقیم، ثبت مواد غیر مستقیم به شکل زیر می‌باشد:

کنترل سربار **

موجودی مواد **

تفاوت ثبت حسابداری مصرف مواد مستقیم و غیر مستقیم در این است که، موادمستقیم به بدهکار حساب ” کار در جریان ساخت” و مواد غیر مستقیم به بدهکار حساب” کنترل سربار” ثبت می‌شود. در قسمت بستانکار هر دو نوع مواد غیرمستقیم و مستقیم به حساب” موجودی مواد” ثبت می شوند.

حسابداری مواد غیر مستقیم تولید

فرمول محاسبه هزینه مواد غیر مستقیم

مواد غیرمستقیم یکی از اقلام هزینه سربار است. برای محاسبه هزینه مواد غیر مستقیم از بودجه سربار ساخت استفاده می‌شود.

بودجه سربار = مقدار تولید بودجه شده  نرخ پیش بینی سربار برای هر واحد

هزینه مواد غیر مستقیم = مقدار تولید بودجه شده  نرخ پیش بینی مواد غیر مستقیم برای هر واحد

فرمول بهای تبدیل یا هزینه تولید

بهای تبدیل مواد اولیه به محصولات ساخته شده را بهای تبدیل یا هزینه تولید می نامند.

بهای تبدیل = سربار ساخت + دستمزد مستقیم

محاسبه هزینه مواد غیر مستقیم

باتوجه به اینکه مواد غیرمستقیم یکی از اقلام هزینه سربار می‌باشند، برای محاسبه هزینه مواد غیر مستقیم می توان از بودجه سربار ساخت استفاده کرد. در تهیه بودجه سربار ساخت، اقلام سربار به دو بخش سربار ثابت و سربار متغیر تقسیم می شوند.

با استفاده از تجربیات گذشته و با در نظر گرفتن تغییرات مورد انتظار می توان بودجه سربار ثابت را بدست آورد. بودجه سربار متغیر به صورت زیر محاسبه می‌شود:

نرخ پیش بینی سربار متغیر برای هر واحد  مقدار تولید بودجه شده = بودجه سربار متغیر

قیمت گذاری مواد غیر مستقیم

موقع قیمت گذاری مواد غیر مستقیم، گاهی مواقع مواد غیر مستقیم (یکی از اقلام هزینه‌های سربار) با توجه به تجربیات و یا تغییرات احتمالی در قیمت، پیش بینی و برآورد می شوند. فراموش نکنید که از ابتدای سال 1402 اگر مطابق قوانین سامانه مودیان صورتحساب های مالیاتی خود را ارسال نکنید، مشمول جرایم سامانه مودیان خواهید شد.

بعد از آن که سربار پیش بینی گردید، این سربار تا پایان دوره مالی شناسایی و مبنای محاسبه قیمت تمام شده تولیدات قرار می گیرد که به آن نرخ جذب می گویند.

نتیجه گیری

حسابداری صنعتی یکی از حوزه‌های های حسابداری می‌باشد که با استفاده از آن اندازه گیری، ثبت و گزارش‌های مرتبط با بهای تمام شده انجام می‌شود. مدیریت بهای تمام شده در شرکت‌ها یکی از وظایف مهم حسابداران می‌باشد. درواقع حسابداران موظف هستند که اطلاعات مناسبی از اقلام بهای تمام شده در اختیار مدیران شرکت بگذارند که مدیران با استفاده از این اطلاعات اقدام به کاهش هزینه‌ها و افزایش سود آوری شرکت نمایند.

حسابداران ضمن آشنایی با عناصر اصلی بهای تمام شده (مواد مستقیم و غیر مستقیم ، دستمزد و سربار)، باید به نحوه محاسبه و ثبت حسابداری این عناصر نیز تسلط کافی داشته باشند. در پایان این مقاله هر گونه سوال یا پیشنهاد خود را حتما در قسمت دیدگاه با ما مطرح کنید.