حسابداری ذهنی چیست؟ کاربرد تئوری حسابداری ذهنی

با کاربرد تئوری حسابداری ذهنی آشنا هستید؟ در حال حاضر سیستم‌ اطلاعات حسابداری و مالی نقش مهمی در هر سازمان ایفا می‌کنند، کاربرد حسابداری تنها در حساب‌ها، نرم افزارها و مدیریت برنامه مالی خلاصه نمی‌شود؛ یکی از نشانه‌های نامحسوس این سیستم در زندگی ما، کاربرد تئوری حسابداری ذهنی است.

این سیستم، تنها به چهارچوب پول محدود نمی‌شود و به عبارتی تمام امور مالی، حساب و کتاب و به خصوص سرمایه‌گذاری افراد را مدنظر قرار می‌دهد، طبق مطالعات انجام شده اغلب افراد برای تصمیم‌گیری در نحوه خرج کردن درآمد خود، منشأ درآمد را در نظر می‌گیرند.

حسابداری ذهنی چیست؟

احتمالا با کلیت حسابداری در دوره حسابداری آشنا شدید، حسابداری ذهنی (Mental Accounting) مفهومی در حوزه اقتصاد رفتاری است، مفهوم حسابداری ذهنی بیانگر تفاوت ارزش پول بر اساس معیارهای ذهنی است که ممکن است آن‌ها را به سوی عواقب منفی سوق دهد و موجب گرفتن تصمیم‌‌های غیر منطقی در رفتار، هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری شود.

برخی در تعریف حسابداری ذهنی، آن را حسابداری روانشناختی می‌دانند، در حسابداری ذهنی فرد به طور ناخودآگاه با توجه به شرایط اطراف، اطلاعات را به صورت متفاوت تجزیه و تحلیل می‌کند و این عمل همچنین بر نحوه برخورد افراد با ضرر و زیان‌های ناگهانی نیز اثر گذار است.

کاربرد تئوری حسابداری ذهنی

تئوری حسابداری ذهنی برای اولین بار توسط ریچارد تیلر ارائه شد، کاربرد تئوری حسابداری ذهنی نمایانگر این است که افراد، هر گروه از دارایی‌های خود را در درجات مختلفی طبقه‌بندی می‌کنند، به طور طبیعی انسان‌ها تمایل دارند که همواره، تصوراتی از حوادث و اتفاق‌ها را در ذهن خود داشته باشند، این تصورات در برخی موارد بر رفتار آن‌ها اثر بسیاری می‌گذارد.

مطالعات زیادی از جمله مقاله حسابداری ذهنی، عملکرد غیرمنطقی افراد در تصمیم‌گیری‌های مالی مختلف را اثبات کرده است. نظریه‌های اقتصادی، اغلب بر این اصل اشاره دارند که افراد در رویارویی با رویدادهای اقتصادی به صورت منطقی عمل می‌کنند؛ اما امروزه این فرضیه توسط محققان زیر سؤال رفته و آن‌ها با ارائه مدارکی، ادعا می‌کنند که رفتار منطقی در بازارهای مالی در اکثر اوقات وجود ندارد.

فعالیت ذهنی که افراد برای سازماندهی فعالیت های مالی خود انجام می دهند حسابداری ذهنی است

 چند نمونه حسابداری ذهنی در زندگی روزمره و محیط کار

همانطور که گفتیم حسابداری ذهنی واکنش مغز در برابر پول و تصمیم‌گیری راجع به آن است، بنابراین تاثیرات و کاربرد تئوری حسابداری ذهنی در زندگی روزمره به وضوح دیده می‌شود، در ادامه به چند مثال از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• • فردی یک کفش به قیمت 15,000,000 ریال در یک فروشگاه می‌بیند، اما احساس می‌کند که خرید کفش نامعقول است و منصرف می‌شود، یک ماه بعد همان کفش را همسرش به عنوان هدیه تولد به او کادو می‌دهد، او و همسرش حساب‌ بانکی مشترک دارند ولی با این وجود فرد احساس رضایت می‌کند.

حسابداری ذهنی در این‌جا به این شکل عمل می‌کند که شخص در ذهن خود تصور می‌کند که اگر خودش کفش را می‌خرید، علاوه بر 15,000,000 ریال، هزینه ذهنی و اجتماعی ولخرج بودن را نیز پرداخت می‌کرد، در حالی که دلیل هدیه تولد، دلیل قابل قبولی برای احساس رضایت او می‌باشد.

• • شخصی قصد داشت یک تابلو بخرد، او به یک فروشگاه رفت و به دنبال تابلوی مورد علاقه‌اش بود، تابلوی مدنظر او سه سایز 1، 2 و 3 داشت که قیمت آن‌ها به ترتیب 2,000,000، 2,500,000 و 3,000,000 ریال بود، اما در یک حراجی قیمت هر یک از آن‌ها بدون توجه به سایز 1,500,000 ریال بود. شخص این موارد را در ذهن خود می‌سنجد و در آخر، تابلوی سایز 3 را از حراجی به قیمت 1,500,000 ریال می‌خرد.

با خرید این تابلو شخص به اندازه مابه‌التفاوت قیمت خریداری شده و قیمت واقعی تابلو، در ذهن خود یک حساب سود باز می‌کند، با این‌که تابلو برای دیوار خانه فرد بزرگ بود‌، شخص احساس رضایت کامل از خرید خود می‌کرد.

• • دو نفر که علاقه‌مند به بسکتبال هستند، قصد دارند در یکی از شب‌های آینده، به تماشای بازی تیم مورد علاقه‌شان بروند. سالن بازی 60 کیلومتر با آن‌ها فاصله دارد، نفر اول بلیط را خریده، ولی نفر دوم دقیقاً وقتی که قصد داشت بلیط بخرد، یکی از دوستانش را اتفاقی دیده و آن دوست، بلیط همان بازی را به او هدیه داده است.

نزدیک به زمان برگزاری بازی، در خبرها اعلام شد که آن شب، برف و کولاکی سنگین جاده‌ها را در بر خواهد گرفت، با توجه به مفهوم حسابداری ذهنی، کسی که بلیط را هدیه گرفته، بیشتر احتمال دارد تصمیم خود را تغییر دهد و از تماشای بازی صرف‌نظر کند.

نقش های اصلی تئوری حسابداری ذهنی

حسابداری ذهنی طبق تئوری‌های مختلف از جمله تئوری چشم‌انداز، مبتنی بر سه نقش اساسی و کلیدی است که شامل موارد زیر می‌باشد:

1. 1. کدگذاری
   2. طبقه‌بندی
   3. ارزشیابی

مراحل حسابداری ذهنی

به اعتقاد تیلر فرآیند حسابداری ذهنی، در سه مرحله صورت می‌گیرد که در تصویر زیر آن‌ها را به صورت کامل شرح داده‌ایم.

حسابداری ذهنی سه مرحله دارد که در مرحله سوم میزان ارزیابی حساب‌ها مشخص می‌شود

چگونگی تئوری حسابداری ذهنی

تئوری حسابداری ذهنی این‌گونه است که بیشتر افراد تمایل دارند، تصمیم‌های مالی را درحساب‌های ذهنی خود به صورت جداگانه انجام دهند، حسابداری ذهنی به تعامل بین تصمیم‌گیری‌های مختلف توجه نمی‌کند و آن را نادیده می‌گیرد.

اصل قالب بندی به وضوح در این تئوری آشکار است، به این صورت که افراد به طور ذهنی، معامله‌ای را در ذهن خود ایجاد کرده و بر اساس آن تصمیم‌گیری می‌کنند.

کاربرد تئوری حسابداری ذهنی از تئوری تا عمل

براساس موازات بین حسابداری ذهنی و گزارشگری مالی، در این‌جا بعضی از زمینه‌های مهم که در آن تئوری حسابداری ذهنی می‌تواند به وسیله محققان در قالب مثال‌های تئوری و کاربردی جهت راهنمایی آنان به کار گرفته شود، مورد اشاره قرار می‌گیرند، این زمینه‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:

• • کاربرد حسابداری ذهنی برای تدوین کنندگان استانداردها
  • کاربرد تئوری حسابداری ذهنی و بازار سرمایه
  • کاربرد حسابداری ذهنی هنگام مواجه با چالش‌های مالی
  • کاربرد تئوری حسابداری ذهنی هنگام تفسیر رفتارهای اقتصادی

چون اکثر افراد به خوبی می‌دانند که سرمایه گذاری چیست و با نرخ بازگشت سرمایه نیز آشنا هستند، در ادامه به مطالب اختصاصی کاربرد تئوری حسابداری ذهنی خواهیم پرداخت.

کاربرد تئوری حسابداری ذهنی برای تدوین کنندگان استانداردها

یکی از دیدگاه‌های اصلی حسابداری ذهنی، تعیین این است که آیا سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان در یک روش یکنواختی، دارایی‌ها، بدهی‌ها، جریان‌های نقدی و منابع درآمد و هزینه‌ها را با توجه به این طبقات، کدگذاری می‌کنند و آیا این‌ها حساب‌های ذهنی استفاده شده توسط استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی هستند.

چون طبقه‌بندی یکی از جنبه‌های مهم تئوری حسابداری ذهنی است، هیات استانداردهای حسابداری مالی نتیجه‌گیری می‌کند که چگونگی تامین مالی فعالیت‌های تجاری شرکت باید از نحوه استفاده‌اش از سرمایه برای ایجاد ارزش، تفکیک شود.

کاربرد تئوری حسابداری ذهنی و بازار سرمایه

تئوری حسابداری ذهنی معتقد است، تصمیمات سرمایه‌گذاران همیشه منطقی و بر اساس مدل‌های درست اقتصادی نیست، در واقع تصمیمات سرمایه‌گذاران، نتیجه سوگیری یا جهت‌گیری‌های ذهنی خاص آن‌ها است که مانع از تحلیل درست و انتخاب بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاری می‌شود.

از آنجایی که این سوگیری‌های شناختی و ذهنی، باعث افزایش یا کاهش شدید قیمت سهام در بورس می‌شود، درک چنین رفتارهایی و خودداری از گرفتار شدن در دام آن‌ها برای هر سرمایه‌گذار، الزامی است. اگر می‌دانید که سهام چیست و حتی با کلیت بورس چیست نیز آشنا هستید به ادامه مطالب می‌پردازیم.

کاربرد تئوری حسابداری ذهنی هنگام مواجه با چالش های مالی

همانطور که دانستیم، حسابداری ذهنی به ارزش‌های متفاوتی که یک فرد برای مقدار مشخصی از پول قائل است و اغلب نتایج زیان‌باری به دنبال دارد، می‌پردازد.

برای مثال، فردی مقداری پول برای خرید خانه پس‌انداز کرده و در عین حال بدهکار بانک است و چندین قسط عقب مانده از بانک‌های مختلف دارد؛ این فرد ارزش بسیاری برای پولی که برای خرید خانه، پس‌انداز کرده، قائل است و حاضر نیست مشکلات کنونی خود که پرداخت قسط‌های عقب مانده است را حل کند، این تصمیمی اشتباه در مواجه با این چالش مالی است که منجر به بیشتر شدن سود بانک و ضرر فرد می‌شود.

کاربرد تئوری حسابداری ذهنی هنگام تفسیر رفتارهای اقتصادی

طبق تئوری حسابداری ذهنی، یک فرد در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و مالی، برای ارزیابی و بررسی هر تصمیم یک حساب جداگانه باز می‌کند و سعی دارد عواقب هر تصمیم را به تنهایی بررسی و سنجش کند. بر اساس مطالعات تیلر، افراد در ارزیابی تصمیم‌ و رفتارها، آن‌ها را مجزا بررسی می‌کنند و هر گونه تغییر نوع تصمیم و زمان هزینه کردن نیز بر روی نتایج تصمیم آن‌ها اثر می‌گذارد.

حسابداری ذهنی باعث می‌شود یک فرد نگاه کلان به سرمایه گذاری‌ها را از دست بدهد، هنگامی که یک فرد تصمیم به خرید چیزی را می‌گیرد چه اتفاقی می‌افتد؟ یک احتمال در این رفتار این است که به دست آوردن آن را یک سود و پولی که بابت آن پرداخت می‌کند را زیان بداند.

مزایا و معایب تئوری حسابداری ذهنی

حسابداری ذهنی هم مزایا و هم معایب دارد، برای مثال یکی از مزایای این تئوری این است که در رسیدن به اهداف خاص سرمایه‌گذاری تاثیرگذار است؛ اما در برخی مواقع عیب حسابداری ذهنی این است که منجر می‌شود با پولی که از منابع مختلف کسب شده، متفاوت رفتار شود. برخی دیگر از مزایا و معایب حسابداری ذهنی در جدول زیر آمده است:

3 نقش اصلی حسابداری ذهنی

همانطور که قبل‌تر گفتیم، حسابداری ذهنی سه نقش اصلی و به عبارتی سه تفکر کلیدی دارد که در ادامه به توضیح آن‌ها یعنی کدگذاری در حسابداری ذهنی، طبقه‌بندی در تئوری حسابداری ذهنی و ارزشیابی در حسابداری ذهنی می‌پردازیم.

1. کدگذاری در حسابداری ذهنی

طبق تئوری بهره‌گیری اقتصادی، نتایج چندگانه در یک مرحله ترکیب می‌شوند، اما براساس منطق حسابداری ذهنی، افراد مبتنی بر اصول زیر نتایج را ترکیب می‌کنند:

• • تفکیک سودها
  • یکپارچه کردن زیان‌ها
  • یکپارچه کردن زیان‌های کم با سودهای زیاد
  • مجزا کردن سودهای کم از زیان‌های زیاد

از طرفی علاوه بر تمایل افراد به کدگذاری معاملات و وقایع در قالب پول، آن‌ها معاملات را بر اساس تصور خوب و یا بد هم کدگذاری می‌کنند، این‌که چیزی خوب است یا بد، بستگی به منبع پذیرفته شده آن نیز دارد.

2. طبقه بندی در تئوری حسابداری ذهنی

بر اساس مفهوم حسابداری ذهنی، به طور کلی افراد به مدیریت پول تمایل دارند، به عبارتی یکی از نکات مهم در فرآیند حسابداری ذهنی، شناسایی جریان‌های ورود و خروج پول و بعد از آن تعمیم به حساب‌های مناسب ذهنی است.

بر اساس تحقیقات انجام شده، حساب‌هایی که مورد استفاده افراد واقع می‌شوند، شامل حساب مخارج برای هزینه‌های زندگی که در بودجه کلی طبقه بندی می‌شود، حساب ثروت مانند حساب پس‌انداز و بازنشستگی که در صورت‌حساب طبقه بندی می‌شود و حساب درآمد مثل حقوق ماهیانه، هدیه و ارث که با توجه به منبع آن طبقه بندی می‌گردد.

3. ارزشیابی در حسابداری ذهنی

همان‌طور که گفتیم، افراد نتایج را کدگذاری می‌کنند و سودها را به جای این‌که با هم جمع کنند، از هم تفکیک می‌کنند و همچنین معاملات را به حساب‌های ذهنی خود جهت کنترل رفتار یا دستیابی به اهداف دیگر، طبقه بندی می‌کنند. این اقدامات، بر چگونگی ارزشیابی معاملات اثر گذار است و در بحث ارزشیابی، به طور کلی سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان، دارایی‌ها را بهتر و مطلوب‌تر از بدهی‌ها تصور می‌کنند.

ریچارد تیلر نخستین کسی است که از حسابداری ذهنی استفاده نموده

2 سوال متداول در مورد کاربرد تئوری حسابداری ذهنی

پس از آشنایی با کاربرد تئوری حسابداری ذهنی، بهتر است به پاسخ دو سوال متداول در این زمینه بپردازیم، این سوالات در خصوص دو مفهوم سوگیری حسابداری ذهنی و حسابداری ذهنی اعتقادی است، که در ادامه هر یک از آن‌ها را توضیح خواهیم داد.

1. سوگیری حسابداری ذهنی چیست؟

سوگیری‌ حسابداری ذهنی از موضوعات مهمی است که توجه مطالعات روان‌شناسی در حوزه دانش مالی_رفتاری را جلب کرده است، اثر این سوگیری‌ها بر نوع نگاه فرد به موضوعات پیرامون بستگی دارد و نتیجه‌ی تحلیل داده‌های موجود از فیلتر این دیدگاه‌های متعصبانه (دارای سوگیری) و بازتاب این تصمیم‌گیری‌ها بر روند بازار و تصمیم‌گیری‌های مالی آشکار است.

مفهوم سوگیری حسابداری ذهنی (Mental Accounting Bias) نخستین بار توسط ریچارد تیلر در کتاب حسابداری ذهنی او با نام (Nudge) یا سقلمه مطرح شد، سوگیری ذهنی، روانی و یا شناختی به گرایش احساساتی افراد برای گرفتن تصمیمات سرمایه‌گذاری گفته می‌شود، این تصمیم‌گیری ممکن است همیشه بر مبنای مدل‌های اقتصادی نبوده و بهترین گزینه ممکن نباشد.

2. حسابداری ذهنی اعتقادی چیست؟

رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﺑﯿﺶ از آن‌که ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺎﺷﺪ، ناشی از ﻣﺤﺮکﻫﺎی ذﻫنی مثل ﺗﺮس، ﻋﺸﻖ، ﻧﻔﺮت، ﻟﺬت و درد می‌باشد. از طرفی مطالعات، ﻧﺸﺎن داده که اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻃﻮر کلی ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻃﻠﺐ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و احساساتی مثل ﻧﻮع دوستی هنوز ماندگار است و این بحث حسابداری ذهنی اعتقادی است.

بنابراین افرادی که در محیط اعتقادی و با ارزش‌هایی نظیر فداکاری و ایثار رشد کرده‌اند، در زﻣﺎن ﺗﺼﻤﯿﻢگیري، ﻧﺎﺧﻮدآگاه ﺑﻪ ﻋﻮاملی که در آن ﺣﻼل و ﺣﺮام وﺟﻮد دارد ﺗﻮﺟﻪ می‌کنند و ﺗﺼﻤﯿﻤﺎتی که تنها ﺟﻨﺒﻪ مادی و دنیوی را داﺷﺘﻪ باشد در نظر نمی‌گیرند.

نتیجه گیری

کاربرد تئوری حسابداری ذهنی همان چیزی است که برای ما توضیح می‌دهد که چگونه قرار است برای پول‌هایمان ارزش ذهنی قائل شویم؛ ما حتی به هنگام خرید کردن و تخمین قیمت یک محصول نیز با حسابداری ذهنی و اصول آن که عبارتند از کدگذاری، طبقه بندی و ارزشیابی، سخت مشغول حساب و کتاب هستیم.

در مقاله‌ای که خواندید سعی کردیم شما را با فرآیند حسابداری ذهنی و کاربرد تئوری حسابداری ذهنی آشنا کنیم تا بتوانید در تصمیم‌گیری‌های خود آن‌ را به درستی استفاده کنید، در انتها اگر سوال و یا پیشنهادی دارید می‌توانید در قسمت دیدگاه برایمان بنویسید.